Sài Gòn Ngon Lắm, Sài Gòn Ơi!

 

Bánh Mì Sài Gòn…! Nhất thế gian Ngon Ở đâu trên Trái Đất Tròn Có Bánh Mì Thơm, Vàng Ròn Ngon như Bánh Mì Sài Gòn?

Hình ảnh Bánh Mì thân thương trên những vỉa hè Sài Gòn xưa

Ông, bà có thể hỏi:

– Đặt tít ký gì kỳ dzậy? Sài Gòn Ngon là ký gì? Ký gì của Sài Gòn Ngon?

Thưa: Ký gì của Sài Gòn cũng ngon ráo trọi. Người Sài Gòn Ngon, Đồ Sài Gòn Ngon. Nhưng Sài Gòn Ngon đây là Sài Gòn trước 1975. Sài Gòn trước 1975 mới Ngon. Nếu hỏi 4 triệu ông bà người Việt sống ở hải ngoại thương ca, không chỉ người Việt ở Kỳ Hoa Đất Trích, mà người Việt ở Paris Đất Mẹ Đất Cha Tây Ngày Xưa, người Việt ở London Sông Thames Bốn Mùa Sương Trắng, người Việt ở Sydney có Tòa Nhà Sò Hến, người Việt ở Melbourn, Thành Phố Meo-bần mà người rất sang, rất hào hoa, phong thấp – xin lỗi, hào hoa, phong nhã – ông bà sẽ nghe câu trả lời:

– Sài Gòn ký gì cũng ngon. Nhưng phải là Sài Gòn trước 1975 mới Ngon.

Bánh Mì Sài Gòn nổi tiếng ngon từ những năm 1950. Thời gian qua, càng ngày Bánh Mì Sài Gòn càng ngon. Các ông Tây Thực Dzân mang đến cho người Việt Nam – thời xa xưa ấy là người A-na-mít – nhiều thứ thực phẩm như Bơ, Phô-mai, Bắc Kỳ xưa là Phó-mát, Cà-phe, Sữa Đặc Có Đường, Bích-qui, Sô-cô-la, Kem, Cà-rem, Bia – La-Ve, La-dze – Sà-phòng, Sà-bông và Bánh Mì. Trong số thực phẩm Tây nhập, Bánh Mì đựơc dân An-nam tiếp nhận nhanh nhất, hoan nghênh nhất. Người dân Việt nghèo không có điều kiện, mà nhiều người có điều kiện, tức có tiền, cũng không thích ăn Bơ, sô-cô-la, uống cà-phe, nhưng người dân Việt giầu, nghèo đều rất thích ăn bánh mì.

Thời gian 60, 70 năm xưa, những năm 1940 Thế kỷ 19, ở xứ Bắc kỳ, Bánh Mì được gọi là Bánh Tây. Thời ấy rất nhiều thứ của các quan Đại Pháp được người dân Bắc Kỳ – Tonkinois: Tông-ki-noa – gắn theo nhãn hiệu “Tây”, như Bánh Tây, Áo Tây, Giầy Tây, Thuốc Tây, Rượu Tây, Cơm Tây, Nhà Tây, Chó Tây, đến loại chuối bự trái, như chuối xứ trong Nam Kỳ, cũng được gọi là Chuối Tây. Và Bánh Mì được dân Bắc kỳ, trong số có kẻ viết bài này, gọi là Bánh Tây.

Bài Viết ở Rừng Phong hôm nay có ba chuyện:

1. Bánh Mì Sài Gòn Xưa và Nay.
2. Thi sĩ Lê Minh Ngọc, Chủ Tiệm Bánh Mì-Cà phe Hòa Mã.
3. Thi bá Vũ Hoàng Chương.

Mời quí vị đọc bài viết về Bánh Mì 2008 ở Sài Gòn.

Người viết Hàm Anh, cư ngụ tại Sài Gòn:

Như bánh cuốn, phở, xôi, bún, bánh mì là thức ăn không thể thiếu của nhân dân Sài Gòn, bánh mì là thứ người ta có thể ăn mọi lúc, ở mọi chỗ, có thể dễ mang theo. Bánh mì có mặt suốt ngày, từ sáng tinh sương đến đêm khuya và dễ dàng tìm thấy ở bất cứ đầu đường, góc phố nào của Sài Gòn. Đêm khuya khi những tiệm ăn đã đóng cửa, không còn hủ tíu, phở, chè, cháo thì xe bánh mì với ngọn đèn leo lét vẫn một mình thức trên vỉa hè đón đợi những người khách cần ăn khuya.

Việt Nam không trồng lúa mì, nhưng dân Việt lại thích ăn bánh mì nên Việt Nam phải nhập cảng bột mì để làm bánh mì và mì sợi. Thông thường, xíu mại, giò lụa, cá mòi, chà bông… xe bánh mì có thể có hay không có cũng được nhưng để làm nên một xe bánh mì lề đường chân chính, đúng sách vở, xe thường không thiếu món thịt ba chỉ buộc dây bó khoanh nhuộm màu đỏ cam. Cùng với một ít mayonnaise, ma-dzi, pâté, đồ chua, dưa leo, cà chua, hành hoa, ớt, tạo nên ổ bánh mì Sài Gòn đặc trưng không giống với bánh mì kẹp thịt những nơi khác.

Bánh mì có thể kẹp với nhiều nhân khác nhau. Một thứ nhân rẻ tiền là bì, như bì ăn với cơm tấm, thứ này không đi với nước tương hay muối tiêu mà phải rưới nước mắm ớt mới đúng điệu. Một ổ bánh mì thịt bình dân, năm 2008, giá 3 hay 4.000 đồng thì bánh mì bì chỉ 2 hay 3.000 đồng, ổ bánh mì không giá 2.000 một ổ. Có những xe bánh mì thịt nướng thường đậu trước cửa trường học hoặc đẩy rong ngoài đường ở những khu dân cư đông dân cư. Thịt bò xay nhỏ xiên que nướng bốc khói thơm phức nhét vào bánh mì với đồ chua, rưới tương đen pha ngòn ngọt, nếu không sợ nguồn gốc thịt chưa kiểm dịch thì ổ bánh mì nướng rong này cũng khá lạ miệng.

Cách đây vài năm, bánh mì thịt nướng kiểu Thổ Nhĩ Kỳ xuất hiện trong khu ẩm thực ở những hội chợ. Món này vốn là thịt cừu nhưng sang VN, để hợp với khẩu vị người Việt nên dùng thịt heo, bò hay gà ướp các thứ gia vị lạ, nướng chín trên trục lò xoay tròn, nhét vào ổ bánh mì dòn thơm nóng hổi, thêm ít bắp cải, cà chua, hành tây… cùng với mù-tạt, mayonnaise. Mặc dù ăn khá ngon nhưng không hiểu sao món bánh mì thịt nướng Thổ Nhĩ Kỳ rất thịnh hành ở miền Bắc, vào đến Sài Gòn, ngoài tiệm Như Lan không còn thấy nơi nào bán. Mặc dù luôn thích ứng với các món ăn mới lạ phương xa, thể hiện qua vô số quán ăn Pháp, Nhật, Đại Hàn, Thái Lan, Nga mọc ra khắp nơi, người Sài Gòn vẫn thích ăn bánh mì thịt heo quay quen thuộc từ trước tới giờ hơn bánh mì thịt nướng Thổ Nhĩ Kỳ. Trước kia bánh mì hay bánh hỏi thịt heo quay được coi là trịnh trọng, thường dùng đãi khách hay trong đám giỗ, đám tiệc. Cách đây mấy năm, xe bánh mì thịt quay ở chân cầu Mỹ Thuận được đưa lên báo Tuổi Trẻ khiến chủ nhân là cô Vân Mập trở nên nổi tiếng, du khách khi đi ngang khu này thường ghé mua bánh mì cô Vân. Thế là từ xe bánh mì nhỏ bán vội vàng cho khách qua cầu, sau một thời gian ngắn đã phát đạt thành cửa hàng ăn uống rộng lớn, bán thêm nhiều thứ như kiểu Restaurant mini.

Một số xe chỉ chuyên bán bánh mì thịt quay nằm trên đường Trần Đình Xu (Phát Diệm), Nguyễn thị Minh Khai (Hồng Thập Tự)… Tùy mỗi xe, thịt được thái theo kiểu khác nhau, hoặc thành miếng to, hoặc nhỏ như cây tăm nhưng vẫn đủ ba lớp bì, mỡ và thịt, kẹp thêm dưa leo và chế nước tương.

Nay nhiều xe bánh mì có bếp ga mini để có thể chiên trứng ốp-la tại chỗ. Tại những cửa trường học, do bị đuổi dữ quá nên hàng bánh mì không là chiếc xe đẩy nữa mà bánh mì nằm gọn trong mấy cái giỏ xách dã chiến để khi bị cảnh sát đưổi, bà hàng có thể xách giỏ chạy. Trứng ốp-la, xúc xích, phô mai, bơ Tường An là những mặt hàng quen thuộc của những bà bánh mì giỏ này. Vì sẵn bếp ga nên bà bánh mì giỏ còn có thể bán thêm cơm chiên. Nồi cơm nấu chín sẵn trộn màu vàng vàng, các món dùng để kẹp với bánh mì: trứng, bì, cá hộp Ba Cô Gái cũng dùng cho cơm, học sinh thích ăn cơm chiên, bà xúc cơm, trứng, thịt cho vào chảo dầu chiên chiên, xào xào xong ngay trong chớp mắt. Các món no bụng nóng sốt này, giờ tan học bán không hở tay cho học sinh các trường trung học chưa đủ lớn vào quán xá, vì sau giờ tan học chính quy ở trường, học sinh thường phải ăn vài miếng trước khi chạy qua một lớp học thêm khác, để học đến tận chín, mười giờ tối mới về nhà. Nay Sài Gòn có những tiệm bánh mì với những cô bán hàng trẻ trung ăn bận theo kiểu Teen như tiệm Chop Chop ở đường Cống Quỳnh. Tiệm này khuyến mãi bằng chiêu mua một ổ bánh mì không 2.000 đồng được tặng thêm một ổ. Chop Chop bán ổ bánh mì thịt với giá từ 10.000 tới 15.000 đồng.

Nhiều xe bánh mì ngon trở thành thương hiệu nhiều người biết như bánh mì Lệ, bánh mì đường Bùi thị Xuân, bánh mì góc Lý Tự Trọng-Thủ Khoa Huân…, bánh mì Anh Phán, Hà Nội, Như Lan. Những tiệm bánh mì vừa kể từ chiếc xe vỉa hè thủa nào mới ra nghề tiến lên thành những tủ kính bề thế nằm ở mặt tiền đường phố, người bán hàng mặc đồng phục. Nói đến những tiệm bánh mì lâu năm của Sài Gòn không thể không nói đến tiệm bánh mì Nguyên Sinh trên đường Trần Đình Xu, cửa tiệm xưa, cũ nhưng sạch và sáng, với hai bàn gỗ kê phía trong, tiệm không ồn ào dù đang lúc đông khách, đa số khách là khách quen, sành ăn đến thưởng thức bánh mì với giò chả làm đúng hương vị Bắc kỳ.

Một tiệm bánh mì khác rất đặc biệt của Sài Gòn là tiệm Bánh Mì Hòa Mã trên đường Cao Thắng. Thịt nguội ở đây không lấy mối mà do tự tay gia đình chế biến theo bí kíp gia truyền. Chủ nhân Hòa Mã từ Hà Nội di cư vào Nam năm 1954. Từ 1954, quán được khai trương ở đường Cao Thắng, Sài Gòn và mở cửa, có khách đều đến ngày hôm nay. Bánh Mì Hòa Mã có những ông khách quen đến tiệm từ những năm 1960, dài dài đến 1975 khách bỏ Sài Gòn ra đi, 10, 20 năm sau khách quay về thăm Sài Gòn, khách trở lại tiệm Hòa Mã và khách cảm khái khi thấy tiệm y hệt như năm xưa khi khách bỏ Sài Gòn ra đi. Vẫn sàn nhà mòn đen, mấy cái bàn gỗ cũ, mấy cái ghế sắt tróc sơn. Ngoài bánh mì thịt nguội hương vị độc đáo, cái đặc biệt nhất của Bánh Mì Hòa Mã chính là chủ nhân. Ông chủ tiệm Hòa Mã là Nhà Thơ Lê Minh Ngọc, trước kia từng đoạt giải Văn Học Nghệ Thuật, bộ môn Thơ. Ông nổi bật trong bộ đồ gấm may kiểu Tàu thường là màu sáng: vàng, cam, hồng…. Mỗi sáng ông ngồi thanh thản đọc báo, ăn điểm tâm trong tiệm nhà. Bạn văn nghệ ghé qua tiệm luôn được ông mời thưởng thức món bánh mì thịt nguội cực ngon với ly cà phê nóng, kèm theo những câu chuyện văn nghệ trải dài từ Bắc vào Nam. Nhà thơ Lê Minh Ngọc nay đã ngoài 90 tuổi xuân.

Những tiệm bánh mì đặc biệt Sài Gòn như tiệm Hòa Mã nay chỉ còn sót lại dăm ba tiệm. Bánh mì từ giã chỗ bán ngoài lề đường đầy khói xe, bụi bặm, dần dần đi vào những cửa tiệm lịch sự, tân tiến. Nay Sài Gòn có những tiệm bánh mì riêng biệt, đàng hoàng như tiệm phở, tiệm cơm tấm, bánh mì không còn phải đóng vai đào phụ bán theo các món ăn khác hay lang thang góc chợ, vỉa hè, gốc cây. Nay ở Sài Gòn những tiệm bánh mì mọc ra như nấm. Một số tiệm chỉ bán duy nhất bánh mì bít-tết bếp lửa hừng hực suốt ngày trên những đường Võ Văn Tần, Đinh Tiên Hoàng, Cao Thắng…. Khách đến nườm nượp. Cửa hàng bánh mì tươi, ở góc đừng Trần Quý Cáp và Mạc Đĩnh Chi, với lò nướng bánh kê ngay ở mặt tiền cửa hàng, chốc chốc cho ra lò những khay bánh mì ròn nóng hổi. Lại có một lô tiệm bánh mì như những tiệm chuyên bán loại “Thức ăn nhanh Âu Mỹ” – Fastfood – như: Tiệm bánh mì Ta (Lê Thánh Tôn), King Baguettaria (Trần Hưng Đạo), Bamizon (Nguyễn văn Chiêm)…. Những tiệm mới mở này bán bánh mì thịt nguội, trứng, cá hộp… kèm cà phê, nước trái cây, nước ngọt…. Hệ thống Bánh Mì B4 hay Queen Bee gồm nhiều cửa tiệm ở khắp các quận đô thành. Ngoài ra còn phải kể đến những cái tên Bami Deli, Bistro, Love Bread, Bon.

Hầu hết những tiệm bánh mì trong thành phố đều có máy lạnh, trang trí tân kỳ, phục vụ chuyên nghiệp, không những chỉ là nơi thưởng thức món bánh mì Sài Gòn ròn, thơm, đúng điệu, ngon lành mà còn là nơi ăn uống sạch, đẹp, văn minh, lịch sự, thích hợp với những cuộc gặp, hẹn, bàn chuyện làm ăn, chuyện tâm tình hay tán gẫu.

Nguyễn thị Hàm Anh

Theo tôi, Bánh Mì Sài Gòn Ngon Nhất Thế Giới. Bài viết của Nguyễn Thị Hàm Anh làm tôi cảm khái vì trong bài nhắc đến một ông bạn văn nghệ của tôi: Thi sĩ Lê Minh Ngọc. Anh là tác giả Tập Thơ Hoa Thề, được Giải Thưởng Văn Chương Việt Nam Cộng Hòa tôi không nhớ vào năm nào. Dường như là một năm trước năm 1963. Lê Minh Ngọc là cư dân làng Hòa Mã, một làng ở bên thành phố Hà Nội, như làng Giáp Bát. Nghe nói thành phố Hà Nội lúc đầu được dựng trên đất làng Hòa Mã, sau phát triển làm mất luôn làng Hòa Mã.

Bánh Mì Hòa Mã Sài Gòn nằm trên đường Cao Thắng, gần Ngã Tư Cao Thắng-Phan Đình Phùng, đầu ngõ Kỳ Viên Tự, nhìn sang bên kia đường Phan Đình Phùng là Tam Tông Miếu. Tiệm không bán bia, nước ngọt, chỉ có bánh mì và cà-phe. Thực khách chẳng bao giờ quá đông mà cũng chẳng lúc nào quá vắng. Gần ngay tiệm Bánh Mì Hòa Mã là tiệm Bánh Mì Ba Lẹ, đường Phan Đình Phùng. Bánh mì Ba Lẹ nổi tiếng một thời, chỉ bán ổ bánh nhồi thịt, đem đi, không có bàn cho khách ngồi ăn tại tiệm. Sau 1975, Chủ nhân Ba Lẹ sang Mỹ, Bánh Mì Ba Lẹ không còn ở Sài Gòn.

Bánh Mì Hòa Mã là một Sài Gòn Vang Bóng, một hình ảnh của Sài Gòn từ những năm 1960, chủ nhân Hòa Mã Lê Minh Ngọc là một chủ nhân kỳ cựu của giới bán Điểm Tâm của Sài Gòn, năm nay, năm 2008, anh phải, ít nhất, là 86, 87 tuổi. Tôi nhớ những năm 1976, 1977, gặp lại Lê Minh Ngọc, nghe anh nói:

– Cứ ngồi không mà ăn. Sợ thật. Các cụ nói “miệng ăn, núi lở” – Tọa hưởng, sơn băng. Đúng thật.

Sau 1975, toàn thể 3 triệu cư dân Sài Gòn ăn ngày 3 bữa nhưng không ai kiếm ra được một đồng bạc, dù là một đồng tiền Hồ Thổ Tả, nhưng chủ nhân Hòa Mã vẫn mở tiệm bánh mì, vẫn kiếm được tiền. Dù là thời Quốc Gia No Đủ, dù là thời Cộng Sản Đói Rách, người ta vẫn cứ phải ăn. Chỉ có điều thời Quốc Gia người Sài Gòn ăn no, ăn ngon, mặc đẹp, thời Cộng sản người Sài Gòn ăn đói, mặc rách.

Lê Minh Ngọc nói về Thi sĩ Vũ Hoàng Chương:

– Mình có hai câu tặng ông ấy:

Ta đợi Em từ hai mươi năm
Để Em quất mẹ chỗ ta nằm.

Thơ Vũ Hoàng Chương:

Ta đợi Em từ ba mươi năm,
Uổng hoa phong nhụy, hoài trăng rằm.

Lê Minh Ngọc về thăm Hà Nội ngay từ những năm 1977, 1978, trở vào, anh bảo tôi:

– Anh phải về Hà Nội. Anh phải về xem bọn Hà Nội chúng nó sống như thế nào, về để thấy những con vợ nó khinh thằng chồng, những thằng con hỗn láo với bố, thấy những thằng đàn ông hèn. Anh phải về để thấy chúng nó sống dối trá ra sao, để thấy chúng nó mới là ngụy, mình không phải là ngụy.

Chắc tôi không có ngày gặp lại Thi sĩ Lê Minh Ngọc ở Sài Gòn. Xin ông bạn nào trong nước đọc được bài viết này, in ra, mang đến tiệm Bánh Mì Hòa Mã đường Cao Thắng, đưa cho Thi sĩ Lê Minh Ngọc, để Thi sĩ thấy tôi ở bên trời này vẫn nhớ ông, tôi viết về ông. Ông bạn làm dzùm, tôi cám ơn.

Nhớ Bánh Mì Sài Gòn, tôi làm bài Thơ:

Bánh Mì Sài Gòn

Ai bảo Bánh Mì Paris ngon?
Chắc gì hơn Bánh Mì Sài Gòn!
Bánh Mì Sài Gòn Năm-bơ Uon.
Nóng, thơm, bùi, béo lại vàng ròn!
Không giống như Cơm cần cá, thịt,
Càng không giống Phở nước lòn tòn.
Bánh Mì ăn không cũng Ngon.
Ta đi trăm núi, ngàn sông, biển,
Không đâu bánh mì ngon
Bằng Bánh Mì Sài Gòn!
Quan Tây truyền dậy bao nhiêu mánh.
Bánh Mì là mánh Việt nằm lòn!

.

.

.

Viết ở Rừng Phong, Xứ Tình Nhân,
Kỳ Hoa Đất Trích. Tháng Năm 2008.